Pierwsze nowoczesne medium – drukowana książka
Drukowana książka wyrastała z książki rękopiśmiennej i w początkowym etapie tylko technika powielania treści za pomocą czcionek maszyny drukarskiej odróżniała to medium od przepisywanych ręcznie książek. Zdaniem Tomasza Gobana-Klasa (2001) tłumaczy to dlaczego pierwszą wydrukowaną książką była Biblia. Stanowiła ona bowiem jedna z najczęściej powielanych ksiąg w tamtym okresie [1]. Tym co charakteryzowało książkę, jako medium, było:

1. możliwość wykonania wielu kopii w stosunkowo krótkim czasie;
2. towarowy charakter (zwłaszcza książka drukowana);
3. różnorodna treść, początkowo dominowała tematyka religijna ale później ustąpiła ona miejsca treściom o charakterze świeckim, które były praktyczne i przystępne dla szerokiego kręgu odbiorców;
4. indywidualny charakter, wymaga zaangażowania jednostki w odczytanie jej zawartości [2].

Wynalazek druku pozwolił na publikowanie dużej ilości kopii książek, które rozpowszechniały idee nie zawsze zgodne z tymi głoszonymi przez władze kościelne i świeckie. Już w średniowieczu palono ręcznie pisano księgi, które uznawano za antypaństwowe i antykościelne. W dobie druku wolność publikowania była dla Kościoła i władców państw jeszcze groźniejsza. W związku z tym w 1559 powstaje Indeks Ksiąg Zakazanych przygotowanych z inicjatywy Kościoła, na którym umieszczono 50 ksiąg i rękopisów. W kolejnych latach indeks był powiększany o kolejne pozycje. Przetrwał on do XX wieku, kiedy zrezygnowano z jego publikowania [3]. Więcej na ten temat w rozdziale Cenzura.

Źródło: TED-Ed, The evolution of the book - J.Dreyfuss, 13.06 2016 (dostęp 30.11.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=_YqYtdPUis4&ab_channel=TED-Ed

Książka tradycyjna versus hipertekst
Cechy książki tradycyjnej

1. Większość książek drukowanych na papierze jest zaprojektowana do czytania liniowego. Oznacza to rozpoczęcie od pierwszej strony i kontynuowanie, aż wszystko zostanie przeczytane do ostatniej strony. Od tej reguły odchodzą zbiory opowiadań lub wierszy, zredagowane prace zbiorowe zawierające rozdziały różnych autorów i podręczniki itp., w których odczytywanie jest ograniczone do jednego lub więcej sekcji lub rozdziałów, jednak zachowuje liniowy charakter odczytu.
2. Zamknięta skończona całość, przy zachowaniu niezmiennego porządku.
3. Jasno wyznaczone granice – początek i koniec [4].

Hipertekst
To tekst składający się z fragmentów tekstu połączonych z sobą elektronicznymi odsyłaczami – linkami [5]. Cechy hipertekstu:

1. Multimedialny, anarchiczny system intertekstualnych odsyłaczy pozbawiony przestrzennych granic;
2. Nielinearność i brak sekwencji;
3. Tekst wewnętrznie zdynamizowany;
4. Modyfikuje znaczenie wielu pojęć: autor, odbiorca, narracja, fabuła, skończoność dzieła;
5. Wskazanie jego granic jest wręcz niemożliwe;
6. Brak ustalonych dróg nawigacji [6].

Dzisiejsza postać książki cyfrowej zdecydowanie różni się od swojego pierwowzoru. Pierwsze e-booki wydawano w formie, która nie pozwalała użytkownikowi na przeszukiwanie treści i zachowywały typowy dla tradycyjnej książki linearny układ [8].
Pierwszą książką opublikowaną w postaci elektronicznej była powieść Michaela Joyce’a „Afternoon”, była to pierwsza powieść hipertekstowa napisana i odczytywana a ekranie komputera. Powstała w 1987 roku, opublikowana została najpierw w 1989, a później w 1991 roku. W roku 2000 opublikowano opowiadanie Stephena Kinga „Riding the Bullet”, które w ciągu pierwszego dnia tekst został pobrany przez blisko 400 tys. Pokazuje to, że ebooki mogą zdobywać popularność i być atrakcyjne dla odbiorców [7].

Zalety e-booków

1. możliwość szybkiego wyszukiwania odpowiedniej książki, sporządzania adnotacji oraz łatwość przenoszenia zbiorów z miejsca na miejsce lub zabierania ze sobą dużej ilości publikacji książkowych;
2. możliwość korzystania z dużych zbiorów książek w internecie i natychmiastowy dostęp do nich (poprzez pobranie).

Wady e-booków

1. łatwość obsługi drukowanej książki w porównaniu z elektronicznym urządzeniami wymagającymi wiedzy w zakresie obsługi samego urządzenia do odczytywania książek oraz oprogramowania je umożlwiającego;
2. dla części ludzi czytanie tekstu na papierze jest zawsze lepsze niż czytanie tego samego tekstu w wersji cyfrowej na wyświetlaczu dowolnego rodzaju.

Czytelnictwo książek w Polsce
W badaniach „Stan czytelnictwa w Polsce” realizowanych w 2018 roku przez firmę Kantar Public na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej 2076 respondentów w wieku co najmniej 15 lat metodą CAPI oraz na celowej próbie 1660 czytelników książek metodą CAWI (Computer Assisted Web Interview). W 2018 roku czytanie przynajmniej jednej książki w ciągu roku zadeklarowało \( 37\% \) respondentów, ilość ta nie była niemal taka sama jak rok wcześniej, co pokazuje, że książka nie jest dziś medium najczęściej wybieranym przez odbiorców Rys. 1.

Rysunek 1: Deklaracje dotyczące czytania książek w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie w latach 2000–2018. Źródło: https://www.bn.org.pl/download/document/1553438768.pdf

W badaniu tym pytano też o czytanie e-booka w ostatnim roku. Okazuje się że takie działanie deklarowało tylko \( 3\% \) badanych w całej próbie, ale już \( 28\% \) wśród tych, którzy deklarowali że w ostatnim roku przeczytali tradycyjną książkę. Nieco częściej badani deklarowali, że ściągają książki z internetu lub czytają je w pdf-ach. W ciągu ostatniego roku \( 4\% \) spośród wszystkich badanych zadeklarowało takie działanie, a wśród osób, które w przeciągu 12 miesięcy przeczytały choć jedną książkę odpowiedziało tak \( 28\% \) badanych. Z komputera stacjonarnego do czytania cyfrowych książek, korzystało \( 9\% \) badanych, \( 53\% \) respondentów używało w tym celu laptopa, \( 11\% \) tabletu, czytnika \( 17\% \), a telefonu komórkowego \( 18\% \) respondentów https://www.bn.org.pl/download/document/1553438768.pdf.